Yanzu bari mu bincika karshen Zabur. Amma da farko, bari mu bincika wata surar da ta dace.

Suratul Mudaththir (Suratul Mudaththir, aya ta sabain da hudu – Mai lullube) ta dauki hoton Annabi SAW a lullube da alkyabbarsa yana mai gargadi game da ranar sakamako:

Yã wanda ya lulluɓa da mayãfi.
Ka tãshi dõmin ka yi gargaɗi
Kuma Ubangijinka, sai ka girmama Shi,…
Suratul 74:1-3 (Muddaththir)

To, idan aka yi bũsa a cikin ƙaho.
To, wannan, a rãnar nan, yini ne mai wuya
A kan kãfirai, bã mai sauƙi ba ne.
Suratul 74:8-10 (Muddaththir)

Suratul Kafirun (Suratul Kafirun, aya ta dari da tara – Kafirai) ta kwatanta Annabi SAW yana kiran wata hanya ta daban daga kafirai.

Ka ce: “Ya kũ kãfirai!”
“Bã zan bautã wa abin da kuke bautã wa ba.”
“Kuma kũ, ba ku zama masu bauta wa abin da nake bautã wa ba.”
“Kuma nĩ ban zama mai bautã wa abin da kuka bautã wa ba.”
“Kuma kũ, ba ku zama mãsu bautã wa abin da nake bautã wa ba.”
“Addininku na garẽ ku, kuma addinina yanã gare ni.”
Surah 109:1-6 (Kafirun)

Zabur ya rufe ta hanyar komawa ga Annabi Iliya Sallallahu Alaihi Wasallama wanda ya yi daidai kamar yadda Suratul Mudaththir da Suratul Kafirun suka bayyana. Amma Zabur kuma yana sa ran zuwan wani annabi wanda zai zama kamar Iliya kuma ya shirya zukatanmu. Mun san shi a matsayin Annabi Yahya AS.

An annabta zuwan Annabi Yahaya (AS).

Mun ga a cikin alamar Bawa alƙawari cewa Bawa zai zo. Amma duk alkawarin zuwansa ya daidaita akan wata muhimmiyar tambaya. Ishaya 53 ya fara da tambayar:

Wane ne zai gaskata abin da muka ji yanzu?
Ishaya 53:1a

Ishaya (A.S) yana annabta cewa mutane ba za su yarda da wannan Bawan nan da nan ba. Matsalar ba ta kasance game da sakon ko Alamomin Bawan ba. Za su kasance daidai a lokacin da zagayowar ‘Bakwai’ da kuma da suna da ƙayyadaddun cewa za a ‘yanke shi’ . Matsalar ba rashin isassun alamu ba. A’a, matsalar ita ce zukatan mutane sun yi wuya. Don haka akwai bukatar wani ya zo kafin Bawan ya zo ya shirya mutane domin zuwansa. Don haka Annabi Ishaya (A.S) ya ba da wannan sako game da wanda zai shirya wa Bawan hanya. Ya rubuta wannan sako a cikin littafinsa na Zabur kamar haka

Murya tana kira tana cewa,
“Ka shirya hanya a jeji domin Ubangiji!
Ka share hanya a hamada domin Allahnmu!
Za a cike kowane kwari,
Za a baje kowane dutse.
Tuddai za su zama fili,
Ƙasa mai kururrumai za ta zama sumul.
Sa’an nan za a bayyana ɗaukakar Ubangiji,
Dukan ‘yan adam kuwa za su gan ta.
Ubangiji ne kansa ya yi wannan alkawari.”
Ishaya 40:3-5

Ishaya (SAW) ya rubuta game da wani da zai zo ‘A cikin jeji’ don ya ‘shirya hanyar Ubangiji’. Wannan mutumin zai warware matsalolin domin ‘darajar Ubangiji ta bayyana’. Amma Ishaya bai fayyace yadda .

Annabin karshe na Zabur, Malachi

Kimanin shekaru dari uku (300) bayan Ishaya ya zo Malachi (A.S) wanda ya rubuta littafin karshe na Zabur. A cikin wannan littafi na ƙarshe, Malachi (AS) ya yi ƙarin bayani a kan abin da Ishaya ya ce game da Mai Shirya mai zuwa. Ya rubuta:

A kan wannan ga abin da Ubangiji Mai Runduna ya amsa, ya ce, “Zan aiki manzona don ya shirya mini hanya, sa’an nan Ubangiji wanda kuke nema zai zo farat ɗaya a cikin Haikalinsa. Manzon da kuke sa zuciyar zuwansa, yana zuwa, zai yi shelar alkawarina.”
Malachi 3:1

Anan kuma, mun ga manzon Allah wanda zai ‘shirya hanya’. Bayan wannan Mai shirya ya zo sai ‘manzon alkawari’ zai zo. Wane alkawari Malachi (SAW) yake nufi? Ka tuna cewa annabi Irmiya (AS) ya annabta cewa Allah zai yi sabon alkawari ta wurin rubuta shi a cikin zukatanmu. Ta haka ne kawai za mu iya kashe ƙishirwarmu wanda koyaushe yana kai mu ga zunubi. Wannan shi ne alkawarin da Malachi (SAW) yake nufi. Zuwan Mai Shirya zai nuna alamar ba yabada wannan alkawari.

Yadda Malachi ya rufe Zabur

Malachi (AS) ya rufe Zabur gaba daya da sakin layi na karshe na littafinsa. A cikin sakin layi na ƙarshe, ya sake duban gaba kuma ya rubuta:

“Ga shi, zan aiko muku da annabi Iliya kafin babbar ranan nan mai banrazana ta Ubangiji ta zo. Zai sāke kawo iyaye da ‘ya’ya wuri ɗaya, da ba don haka ba, da sai in zo in hallaka ƙasar.”
Malachi 4:5-6

Menene Malachi (SAW) yake nufi da ‘Iliya’ zai zo kafin babbar ranar Jehobah? Wanene Iliya? Shi wani Annabi ne da ba mu kalle shi ba (ba za mu iya kallon duk annabawan Zabur ba tunda zai yi tsayin da yawa amma mu gan shi a cikin jerin lokutan da ke sama). Iliya (A.S) ya rayu a wajen dari takwas da hamsin (850) BC. Ya shahara wajen zama a jeji da sanya tufafin gashin dabbobi da cin abincin daji. Wataƙila ya yi kama da na musamman. Malachi (SAW) ya rubuta cewa a wata hanya Mai Shirye-Shiryen da zai zo gaban Sabon Alkawari zai zama kamar Iliya (AS).

Kuma da wannan magana Zabur ya rufe. Wannan shi ne saƙo na ƙarshe a cikin Zabur kuma Malachi ya rubuta shi kusan shekara dari hudu da hamsin (450) KZ . Taurat da Zabur sun cika da alqawarin abubuwan da ke zuwa. Bari mu sake duba wasu.

Alkawuran Taurat & Zabur Mara Cika

Annabi Ibrahim (A.S) a cikin Alamar hadaya ya bayyana cewa a Dutsen Moriah za a ba da. Yahudawa sun kasance suna jira a ƙarshen Zabur don faruwar wannan ‘bayarwa’.
Annabi Musa (A.S) ya ce Idin Ƙetarewa Alama ce ga Bani Isra’ila. Isra’ilawa sun yi Idin Ƙetarewa a dukan tarihinsu, amma sun manta cewa, a matsayin Alama, abin da yake nufi bai bayyana ba tukuna.
Annabi Musa (A.S) a cikin Taurat ya annabta cewa wani Annabi zai zo wanda Allah ya ce masa, “Zan sa maganata a cikin bakinsa”. Allah ya kuma bayyana a cikin waccan alkawari na Annabi mai zuwa cewa, “Ni da kaina zan hukunta duk wanda bai saurari maganata da Annabi ya fada da sunana ba”.
Sarki Dawud (A.S) ya annabta zuwan ‘Kristi’ ko ‘Masih’ . A cikin dogon tarihinsu, Isra’ilawa sun yi mamakin yadda sarautar wannan ‘Kristi’ zai kasance.
Annabi Ishaya (AS) ya annabta cewa budurwa za ta haifi ‘ɗa’ . A karshen Zabur, Yahudawa suna nan suna jiran faruwar wannan gagarumin lamari.
Annabi Irmiya (AS) ya annabta cewa Sabon Alkawari , wanda aka rubuta a cikin zukatanmu maimakon a alluna, zai zo wata rana.
Annabi Zakariya (SAW) ya annabta sunan wannan ‘Kristi’ (ko Masih) mai zuwa .
Annabi Daniyel (A.S) ya annabta cewa sa’ad da Kristi (ko Masih) ya zo za a ‘datse’ maimakon ya yi sarauta kamar yadda aka yi tsammani zai faru.
Annabi Ishaya (A.S) ya rubuta game da ‘Bawa’ da ke zuwa wanda zai wahala ƙwarai kuma za a yanke shi daga ƙasar masu rai.
Kuma kamar yadda muka gani a nan, annabi Malachi (AS) ya annabta cewa dukan waɗannan za su fara da zuwan Mai Shirye . Shi ne zai shirya zukatan mutane domin zukatanmu suna iya rufewa ga abubuwan Allah.

Saboda haka, da karshen Zabur a shekara ta dari hudu da hamsin (450) K.Z., Yahudawa sun yi rayuwa da tsammanin cikar waɗannan alkawura masu ban al’ajabi. Kuma suka ci gaba da jira, suna jira. Wata tsara ya maye gurbin wani sannan kuma wasu za su zo – ba tare da cika waɗannan alkawuran ba.

Bayan kammala Zabur

Kamar yadda muka gani a cikin tarihin Isra’ilawa , Iskandari (Alexander) Mai Grima ya ci yawancin sanannun duniya a cikin dari uku da talatin (330) BC kuma daga waɗannan cin nasara, al’ummomi da wayewar duniya sun karbi harshen Girkanci. Kamar yadda Turanci a yau ya zama yaren duniya don kasuwanci, ilimi da adabi, a wancan lokacin Girkanci ya kasance mai rinjaye. Malaman Yahudawa sun fassara Taurat da Zabur daga Ibrananci zuwa Hellenanci wajen dari biyu da hamsin 250 BC. Wannan fassarar ita ce Septuagint . Kamar yadda muka gani a nan , a nan ne kalmar ‘Almasihu’ ta fito kuma mun ga a nan ne sunan ‘Yesu’ ya fito.

A wannan lokacin (300 – 100 KZ wanda shine lokacin shuɗi a cikin lokaci) ana ci gaba da gwabza fada tsakanin Masar da Syria. Tun da yake Isra’ilawa suna zama daidai tsakanin waɗannan dauloli biyu, an kama su a kai a kai a yake-yake. Wasu sarakunan Suriya na musamman sun nemi su dora addinin Hellenanci (addinin bautar gumaka) a kan Isra’ilawa kuma su kawar da bautarsu ga Allah ɗaya. Wasu shugabannin yahudawa sun jagoranci wani bore don kare tauhidinsu da maido da tsarkin ibada da Annabi Musa (AS) ya kafa. Shi waɗannan shugabannin addini ne cikar waɗannan alkawuran da Yahudawa suke jira? Wadannan mutane, ko da yake mabiyan ibada masu aminci kamar yadda aka yi umarni a cikin Taurat da Zabur, ba su dace da Alamomin Annabci ba. Hakika, su da kansu ba su ma yi da’awar su annabawa ba, kawai Yahudawa masu tsoron Allah suna kāre bautarsu daga bautar gumaka.

Bayani daga littattafan tarihi

An rubuta litattafan tarihi game da wannan zamani, da ke bayyana waɗannan gwagwarmaya da ke kiyaye tsarkin ibada. Waɗannan littattafai suna ba da haske na tarihi da na addini kuma suna da kima sosai. Amma Yahudawa ba su ɗauke su a matsayin annabawa ne suka rubuta su ba don haka ba a haɗa waɗannan littattafan a cikin Zabur ba. Littattafai ne masu kyau, waɗanda malaman addini suka rubuta, amma ba annabawa ne suka rubuta su ba. Waɗannan littattafan sun ƙunshi Afokirifa .

Waɗannan littattafai, tare da Taurat da Zabur, sun ba da ƙarin cikakken tarihin mutanen Yahudawa. Bayan an rubuta Linjila da saƙon Isa al Masih (A.S), an haɗa littattafan Taurat, Zabur da Linjila zuwa littafi ɗaya – al kitab ko Bible. Wasu Littafi Mai Tsarki a yau za su haɗa da waɗannan littattafan Afokirifa, ko da yake ba sa cikin Taurat, Zabur ko Linjila ba.

Game da alkawuran fa?

Amma alkawurran da aka yi a Taurat da Zabur har yanzu suna jiran cika. Bayan tasirin Girkanci, Daular Roma mai ƙarfi ta faɗaɗa kuma ta maye gurbin Helenawa don yin mulkin Yahudawa ( wannan shine lokacin rawaya wanda ya zo bayan shuɗi a cikin jerin lokutan da ke sama). Romawa sun yi mulki da inganci amma da tsauri. Haraji ya yi yawa kuma Romawa ba su yarda ba. Yahudawan sun ƙara ɗokin cika alkawuran da aka yi a Taurat da Zabur, ko da yake a daɗe da jiransu ibadarsu ta yi tsauri kuma sun ɓullo da ƙarin dokoki da yawa ba daga annabawa ba amma daga al’adu. Waɗannan ƙarin ‘umarni’ sun yi kama da kyakkyawan ra’ayi lokacin da aka fara ba da shawarar su amma da sauri suka maye gurbin ainihin umarnin Taurat da Zabur a cikin zukata da tunanin malaman Yahudawa.

Sannan daga karshe da aka ga kamar Allah ya manta alqawari, sai Mala’ika Jibrilu (Jibrilu) mai girma ya zo ya yi bushara da haihuwar Mai shiri. Mun san shi a yau a matsayin Annabi Yahaya (ko Yahaya Mai Baftisma – SAW). Amma wannan shine farkon Linjila, wanda zamu duba na gaba .

Zabur Ya Rufe Da Alkawarin Mai Shiri Mai Zuwa